مولفه های مهم در ایجاد و توسعه نرم افزار آموزش مجازی lms عبارتند از :
1- زیرساخت های سخت افزاری
2- زیرساخت های نرم افزاری
3- محتوای الکترونیکی دروس مجازی
4- سازمان نیروی انسانی
5- منابع مالی و پشتیبانی
6- فرهنگ سازی و اطلاع رسانی
آموزش الکترونیکی مبتنی بر وب یا همان آموزش مجازی از اوائل قرن بیست و یکم توسعه خـود را شروع نمود. عمر شبکه اینترنت از تولد آن در سال ١٩٩٤ تا کنون است. بنا براین، عمر آموزشهـای مجازی بسیار کم ولیکن رشد آن بسیار چشمگیر بوده است. در ایجاد دوره های مجازی لازم است عوامل و مولفه آموزش مجازی موثر در بنا نهادن آن و همچنـین پایـدار نگهداشـتن آن مورد توجه قرارگیرند. بدیهی است سرمایه گذاری اولیـه بـرای آمـوزش مجـازی در مقایـسه بـا هزینه های جاری دوره های حضوری بیشتر است، لکن در مقایسه با سرمایه گذاری اولیه بـرای ایجـاد فضای مورد نیاز در آموزش های حضوری بسیار کمتر است.در ادامـه بحـث، عوامـل مهـم در توسـعه آموزش مجازی (ال ام اس) مورد بررسی قرار میگیرند.
زیرساخت های سخت افزاری
اولین مولفه آموزش مجازی زیرساخت سخت افزاری است. بدیهی است آموزش مجازی از طریق شبکه های رایانه ای و به کمک رایانه امکانپذیر است. شبکه اینترانت یک شبکه اختصاصی است که ممکن اسـت در سـطح یـک سـازمان و یـا شعب آن در سطح یک شهر یا حتی یک کشور گسترده باشد. وجه تمایز شبکه اینترنـت و اینترانـت در خصوصی بودن شبکه اینترانت برای اعضاء آن است. بنابراین هر کسی نمیتواند وارد سـایت هـای متصل به یک شبکه اینترانت شود مگر آنکه عضو شبکه اینترانت باشد. شبکه هـای محلـی LAN، یک نمونه کوچک از یک شبکه اینترانت هستند. اینترنت همان شبکه جهانی وب می باشد که از طریق آن مـی توان بـا هـر سـایت مـورد نظری در هر کجای جهان مرتبط شد. شبکه اینترنت در واقع یک شبکه عمومی اسـت کـه همگـان مجازاند به آن متصل شوند و اگر متصل شدند به معنای آن است کـه دیگـران نیـز میتوانند به آنها متصل شوند. بنابراین، در راستای توسعه زیرساخت ها لازم است بـه دو نکتـه توجـه شـود. اول اینکـه هـر یـک از یادگیرندگان در جامعه مخاطب دارای سیستم آموزش مجازی lms باید دارای یک دسـتگاه رایانـه قابـل دسترسـی باشد. این رایانه ممکن است رایانه ای شخصی در دسترس باشد و یا رایانه ای خدماتی درمحل کار.
در هر حال این رایانه باید به نوعی در اختیار یادگیرنده قرار گیرد . بنابراین، یکی از شـرط هـای توسـعه آموزش الکترونیکی و مولفه آموزش مجازی عبارت است از مهیا بودن سخت افزار رایانه ای. دومین شرط برای توسعه زیر ساخت های سخت افزاری عبارت است از فراهم بودن امکانات لازم بـرای ارتباط و اتصال به شبکه اینترنت یا اینترانت. به بیان دیگـر لازم اسـت یـک شـبکه مخـابراتی بـرای انتقال دیجیتالی اطلاعات ایجاد شده باشد. معمولاً شبکه های مخابراتی از بسترهای مختلفـی ماننـد کابلهای مخابراتی، فیبر نوری، مـاهواره و دیگـر ابزارهـا بـرای توسـعه گـستره دسترسـی اسـتفاده می کنند. هر قدر فناوری بکار رفته در شبکه مخابراتی قویتر باشد سرعت و حجم اطلاعات منتقـل شده بیشتر خواهد شد. از طرف دیگر هر قدر گسترش این شبکه در محدوده جغرافیائی مورد نظری مثل یک کشور بیشتر باشد، دسترسی افراد به شبکه اینترنت بیشتر خواهد بود. بنابراین، در راستای توسعه زیرساختهای سخت افزاری لازم است دو قدم زیر برداشته شود.
١ .دولتها باید تسهیلات لازم را برای شهروندان خود فراهم نمایند که به راحتی رایانـه تولیـد کنند، وارد کنند، بفروشند و بخرند تا جامعه در کل و بخـشهـای خـاص آن بخـصوص در اسرع وقت بتوانند یک رایانه برای فعالیتهـای شـغلی، آموزشـی و اجتمـاعی خـود داشـته باشند.
٢ .دولتها باید در توسعه شبکه های مخابراتی با پهنـای بانـد وسـیع و گـستردگی جغرافیـائی مناسب قدم بردارند تا به این وسیله امکان دسترسـی شـهروندان بـه شـبکه هـای رایانه ای جهانی و داخلی افزوده شود.
مولفه آموزش مجازیزیرساخت های نرم افزاری برای آموزش مجازی
برای توسعه آموزشهای مجازی علاوه بر زیرساختهای سخت افزاری به دومین مولفه آموزش مجازی، یعنی نرم افزارهـای مناسـب برای آموزش دادن و یادگیری نیاز است. همچنین برای ساختن دروس مجازی و ذخیـره کـردن آنها در یک بانک نرم افزاری لازم است نرم افزارهای مناسبی تهیه شوند. معمولاً این نرم افزارها با نام های زیر شناخته می شوند.
1. LMS یا سامانه مدیریت یادگیری Learning Management System
2. CMS یا سامانه مدیریت Learning Management System
3. LCMS یا سامانه مدیریت یادگیری و محتوای الکترونیکی Learning and Content Management System
در اینجا برای تکمیل مطالب به عنـاوین مهمـی از فعالیـت هـا و قابلیـتهـای یـک سـامانه LCMS اشاره میکنیم.
١ .امکان ارائه دروس الکترونیکی
٢ .امکان ذخیره سازی دروس بر اساس بخش هـای مختلـف یـک درس ماننـد فـصل، بخش، تمرینها و مواردی از این قبیل
٣ .امکان برگزاری به وسیله نرم افزار آزمون آنلاین
٤ .امکان ارسال پیام به دیگر یادگیران و یا اساتید دوره های آموزشی
٥ .امکان برگزاری جلسات مباحثه اینترنتی
٦ .امکان مشاهده نتایج حاصل از امتحانات
٧ .امکان پیگیری روند آموزش و فعالیتهای انجام شده توسط یادگیرنده
بیشتر بخوانید: چالش های آموزش مجازی در سازمان ها چیست؟
مولفه آموزش مجازی
تولید محتوای الکترونیکی دروس در تعریف آموزش مجازی
تولید محتوای الکترونیکی دروس یعنی هر آن چه لازم است یادگیرنده مشاهده کنـد، بـشنود و بخوانـد تـا دانش مورد نظر به او انتقال یابد. از آنجا که در آمـوزشهـای مبتنـی بـر وب ایـن محتـوا از طریـق نمایشگر و بلندگوهای متصل به یک رایانه بصورت الکترونیکی ساخته شده و عرضه می شـوند، آن را محتوای الکترونیکی یا e-content می نامند. بنابراین، محتوای الکترونیکی عبارت است از مجموعه ای از رسانه هـای مـتن، عکـس، صـدا، فـیلم و پویانمائی که بر صفحه نمایش رایانه ظاهر شده و از بلندگوهای آن پخش می شوند تـا دانـش مـورد نظری را به یادگیرنده منتقل کنند. یکی از مهمترین مؤلفه های توسعه آموزش مجازی تولید دروس الکترونیکی مورد نیاز است. این کـار از یک بابت سخت و از بابت دیگر نسبتاً آسان است.
اساتید و معلمین در حال حاضر عادت به آموزش دادن حضوری دارند و به همین دلیل تمایل به ارائـه درس بصورت الکترونیکی ندارند. از آنجا که معلم محور اصلی در تولید محتـوای الکترونیکـی دروس است تا زمانی که معلمین و اساتید با آثار ناشی از آموزش های مجـازی آشـنا نـشوند، تولیـد دروس الکترونیکی با مشکلات زیر روبرو خواهد بود.
• تولید دروس الکترونیکی از سرعت لازم برای توسعه آموزش مجازی برخـوردار نخواهـد بود
• بدلیل عدم آشنائی اساتید و معلمـین بـا تولیـد دروس الکترونیکـی، کیفیـت دروس پـائین خواهد بود
از طرف دیگر، تولید دروس مبتنی است بر داشتن گروه تخصصی و نرم افزارهای مورد نیاز، البته این موضوع نسبتاً آسان تـر قابـل دسترسـی اسـت. معمـولاً بـرای تولیـد دروس الکترونیکـی از مجموعه چند نرم افزار گرافیکی و برنامه نویسی تحت وب استفاده می شود که در حال حاضـر یـافتن افرادی مسلط بر انجام این امر نسبتاً آسان است.
سازمان نیروی انسانی
گروه های پشتیبانی کننده از نرم افزار آموزش مجازی lms عبارتند از:
١ .گروه پشتیبانی از سامانه مدیریت محتوا و یادگیری LCMS
٢ .گروه پشتیبانی از تولید محتوای الکترونیکی دروس هر یک از این دو گروه لازم است وظائفی را به عهده بگیرند که عناوین آن ها را خواهید دید. نکته مهم و قابل توجه آن است که امروز بسیاری از سازمان های بزرگ برای ایجاد تـیمهـای پـشتیبانی سـعی میکنند این خدمات را با عقد قرارداد از شرکتهای متخصص در نرم افزار آموزش الکترونیکی را دریافت کنند. بنابراین، بدون آنکه نیاز به توسعه نیروی انسانی داشته باشند، از خدمات پشتیبانی برخوردار میشوند. در هر حال لازم است برای پشتیبانی از آموزش های مجازی مجموعه ای از فعالیتها به اجرا درآیـد. با توجه به دو گروه پشتیبانی مذکور شرح وظائف و تعداد نیروی انسانی مورد نیاز تشریح مـی گـردد. تعداد نیروی انسانی که در ادامه بحث اعلام میشود برای پوشش دادن ٢٠٠٠ یادگیرنده است.
گروه پشتیبانی از سامانه
گروه پشتیبانی ازسامانه گروه پشتیبانی از سامانه عهده دار نگهداری سامانه LCMS و حمایت از اسـاتید و یـادگیران بـرای کاربری آن سامانه هستند. معمولاً اغلب یادگیران بدلیل عدم آشنائی با یک سامانه آمـوزش مجـازی ( ال ام اس) در ابتدا دارای سؤالاتی هستند که لازم است این گروه پاسخگو و راهنمـا باشـند . همچنـین سـامانه مدیریت یادگیری همواره در معرض هجوم ویروس و افراد خسته کننده میباشد. لذا نظارت بر حسن انجام کار سامانه و به روزآوری امنیت های آن یکی از مهمترین وظائف این گروه است.
مولفه آموزش مجازیگروه پشتیبانی از تولید محتوای الکترونیکی دروس
این گروه وظیفه مهمی را به دوش دارند. ساختن دروس مجازی یعنی زنـده و فعـال کـردن سـامانه مدیریت آموزشی. بدون دروس مجازی یک سامانه مـدیریت آمـوزش ماننـد یـک دانـشگاه خـالی از سکنه است. در تولید دروس مجازی نقشهای زیر اهمیتی اساسی دارند:
١ .مؤلف دروس مجازی
٢ .طراح آموزشی
٣ .جمع کننده دروس
٤ .کارشناس رسانه ها
٥ .مدیر پروژه
منابع مالی و پشتیبانی در جهت ایجاد سامانه آموزش مجازی
یکی از مهمترین مؤلفه های موفقیت در اجرای هر پروژ و پنجمین مولفه آموزش مجازی تأمین بودن منابع مالی و تدارکاتی اسـت. با این وجود، در اجرای پروژه های بزرگ لازم است تأمین منابع مالی بصورتی مدیریت شود که حجم سرمایهگذاری اولیه متناسب با پیشرفت کار بگونهای باشد که سـازمان مربوطـه بتوانـد از عهـده آن برآید. ایجاد زیرساختهای سخت افزاری و تأمین کامپیوترهـای سـرور، خریـد سـامانه آموزش مجازی LMS و بخصوص تولید دروس الکترونیکی معمولاً بسیار گران می باشند. امروزه یک سرور پرقدرت چهار پردازنده از ٨ تا ١٦ میلیون تومان است. سامانه های مدیریت یادگیری دارای قیمتـی از ٢٠ تـا ٢٠٠ میلیون تومان هستند و هزینه تولید هر واحد درس دانشگاهی قریب به ٧٠ واحد درسی دارد.
برای تأمین هزینه های مربوطه لازم است به عوامل زیر توجه شود:
١ .در خرید نرم افزار LMS و تولید دروس بصورت مشارکتی عمل کنید. بنابراین، بخش مهمی از سرمایه گـذاری در طـول زمـان و از طریـق فـروش خـدمات آموزشـی بـه فروشـندگان و تولیدکنندگان برگردانده میشود.
٢ .سعی شود با عقد قرارداد، بخشی از خـدمات آموزشـی را بـصورت پـیش فـروش در اختیـار سازمانهای متقاضی قرار دهید.
٣ .سعی کنید ابتدا دوره هائی را بصورت مجازی درآورید که تعداد دروس کمتری را نیاز داشته باشند
٤ .سعی کنید دورهای را بصورت مجازی ارائه دهید که دروس آن کمتر مهارتی باشند و نیاز به ایجاد کارگاه و آزمایشگاه نباشد.
با وجود این، آموزش مجازی در مقایسه با آموزش حضوری نیاز به سـرمایه گـذاری کمـی دارد، اگـر مقایسه کنیم با تاسیسات و تجهیزاتی که در آموزشهای حضوری مورد نیاز است.
و اما، در موضوع پشتیبانی لازم است به موارد زیر توجه شود:
١ .تأمین پشتیبانی مدیریتی از طریق فرهنگسازی، اطلاع رسانی و اجرای موفقیت آمیز
٢ .تأمین پشتیبانی زیرساختی و سیستمی، با استفاده از گروه کارشناسی مدیریت سیستم
٣ .تأمین پشتیبانی محتوائی، با استفاده از نیروی انسانی متخصص در تولید دروس الکترونیکی
٤ .تأمین پشتیبانی اجتماعی، با ارائه گزارشهای مستند از آثار ناشـی از توسـعه آمـوزش مجازی
مولفه های آموزش مجازیابتـدائی تـرین و در عـین حـال یکـی از مهمتـرین عوامـل مـؤثر در توسـعه آمـوزش هـای مجـازی و ششمین مولفه آموزش مجازی فرهنگسازی و ارائه اطلاعات در ارتباط با دسـت آوردهـا و چـالشهـای ایـن مقولـه اسـت. آمـوزش الکترونیکی دارای عمر چندانی نیست و دست آوردهای آن هنوز ملموس نمیباشد. بنابراین، بـسیاری از دست اندرکاران آموزش به دیده شـک و تردیـد بـه آن مـی نگرنـد. از طـرف دیگـر نبایـد آمـوزش الکترونیکی را چنان ایده آل فرض کرد که آن را مشکل گشای تمام مسائل آموزشی دانست. زیرا ایـن روش باتمام امکانات خوبی که برای انتقال دانش دربـردارد، در زمینـه پـرورش و ارتبـاط رو در روی معلم و یادگیرنده بسیار ناتوان تر از آن است که با کلاسهای حضوری مقایسه شود. بنابراین، برای جلب نظر مدیران و برنامهریزان امور آموزش و ایجاد زمینـه هـای باورمنـدی در میـان مردم لازم است بصورت منظم و بسیار برنامهریزی شده بـه نـشر اطلاعـات در زمینـه آمـوزشهـای الکترونیکی اقدام شود. این اطلاع رسانی می تواند ارزشهـای الکترونیکـی را بـرای مخـاطبین روشـن نماید و درنتیجه زمینه های فرهنگی برای رویکرد به سوی آن را فراهم نمایـد . از جملـه راهکارهـای پیشنهادی برای آشنائی با آموزش الکترونیکی می توان به موارد زیر اشاره کرد
١ .انتشار جزوات کوچک آموزشی با عناوین مرتبط با آموزش الکترونیکی
٢ .برگزاری همایشهائی منطقهای در ارتباط با ضرورت آموزش الکترونیکی (LMS)
٣ .برگزاری جشنواره هائی مرتبط با تولید دروس الکترونیکی (بر روی لوح فشرده و مبتنـی بـر وب)
٤ .برگزاری مسابقات منطقه ای و ملی در زمینه تولید دروس الکترونیکی و روش های آموزشـی و ترفندهای تربیتی در محیط وب
٥ .ایجاد یک سایت خبری در ارتباط با فعالیتهای در زمینه آموزش مجازی
٦ .برگزاری سخنرانی همراه با ارائه نمونه هایی از درس الکترونیکی
٧ .طراحی پوسترهای تبلیغاتی با هدف تشویق و ترغیب برای روی آوری به آموزش الکترونیکی